PORT-AU-PRINCE, HAITI — İki yıl önce Ferlando Jean, Haiti’nin başkenti Port-au-Prince’e giderken bir otobüs durağında kimlik kartını kaybetti. Onu değiştirme yolculuğu, boyun eğmez bir mücadele haline geldi. 32 yaşındaki mali temsilci, yerine geçecek kişinin hazır olup olmadığını kontrol etmek için Carrefour kasabasının bir banliyösü olan Diquini’deki Ulusal Kimlik Ofisi’ni bu yıl 10 kez ziyaret ettiğini söylüyor. Her gittiğinde, dertlerini paylaşan, hepsi de hizmet edilmeyi bekleyen bir grup insan bulur.
Ulusal Kimlik Bürosundaki memurlar, yenisinin ne zaman hazır olacağı konusunda kesin bir tarih vermeden, onu her zaman başka bir gün geri dönmesi için ısrar eder.
Jean, “Elimden gelen her şeyi yapıyorum” diyor. “Her şeyin yavaş işlediği bu ülkede belge almak çok zor. Ve bu kart o kadar önemli ki, onu kaybetmek büyük bir olay.”
Jean aykırı değil. Hüsrana uğramış Haitililer, kimlik kartları ve pasaportları almak veya değiştirmek için uzun bekleme sürelerine ve bürokratik engellere katlanıyor, bu durum birçok kişiyi belirsizlik içinde bırakırken, diğerleri bu belgeleri patlayan bir karaborsa yoluyla elde etmek için önemli miktarlarda para ödüyor.
Almanya merkezli bir araştırma vakfı olan Bertelsmann Stiftung’un 2022 raporuna göre sorun, yaygın yolsuzluk ve kötü yönetimin kayıt sistemini rahatsız etmesi. Başvuranlar bazen nüfus dairesinin bir kimlik kartını işleme koyması için bir yıldan fazla beklemek zorunda kaldığından, yalnızca yeni belgeler için başvuru süreci önemli bir zorluk teşkil etmektedir.
Temmuz 2021’de suikasta kurban giden eski başkanlar Jovenel Moïse yönetimindeki hükümetler – René Garcia Préval ve Michel Joseph Martelly sorunu çözmeye çalıştı, ancak birçok vatandaş hala hükümet kayıtlarında kayıtlı değil.
İnsanlar Kübalıların, Haitililerin, Nikaragualıların ve Venezüellalıların ABD merkezli bir sponsor bulmaları koşuluyla ülkeye yasal olarak girmelerine izin veren bir Birleşik Devletler hükümet programı aracılığıyla Haiti’de kötüleşen güvensizlikten kaçmaya çalışırken kimlik kartlarına ve pasaportlara olan talep arttı.
“Amerikan hükümetinin şartlı tahliye programıyla bugün kartıma ihtiyacım var. Kimlik kartını iki yıl önce kaybeden ve yerine yenisini koyamayan esnaf Annecie François, onsuz pasaport başvurusu yapamam” diyor.
Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan oğlunun vize programı aracılığıyla kendisine katılmasını isteyeceğini umuyor. Ama pasaportu olmalı. Bir karta başvurmak için, değiştiremeyeceği bir kimlik kartına ihtiyacı var. François, yenisini almak için kimlik bürosuna her gidişinde hayal kırıklığına uğradığını söylüyor.
Kimlik kartına sahip olmaması, onu seyahat etme fırsatından daha fazlasını engelliyor. Oğlu ona ne zaman para gönderse, kimlik kartı olmadan işlem yapamayacağı için kimlik kartı olan biri onun adına parayı almalıdır. Bazen bu hizmet için para ödüyor. Süreç sadece parasına mal olmakla kalmıyor, aynı zamanda mahremiyetini de reddediyor.
François gibi Jean de kimlik kartı gerektiren işlemler için arkadaşlarının nezaketine güvenmek zorunda kaldı.
“Bir arkadaşım banka işlemlerinde bana yardım ediyor” diyor. Arkadaş, banka hesabı aracılığıyla onun adına para yatırır ve işlem yapar. Vize başvuruları için yararlı olan banka hesap özetleri gibi diğer gerekli belgeleri kendisine vermediği için bunun en iyi seçenek olmadığını biliyor.
Port-au-Prince merkezli kar amacı gütmeyen Ulusal İnsan Hakları Savunma Ağı’nın koordinatörü Pierre Esperance, sorunun devlet kurumlarının görevlerini yapmaması olduğunu söylüyor. Her vatandaşa kimlik kartını ücretsiz vermek devletin sorumluluğundadır” diyor. Bunun yapılmaması, vatandaşların kimlik haklarını inkar eder.
“Nüfus cüzdanı vatandaş için olduğu kadar devlet için de çok önemlidir. Devletin vatandaşı tanımasına izin veriyor ve vatandaşın bankacılık, telefon, iş bulma gibi diğer hizmetlere erişmesine izin veriyor” diyor Esperance.
Aslında, belgelere yönelik bu artan talep, acentelerin önemli bir ücret karşılığında belgeleri daha hızlı işleme sözü verdiği, hızla büyüyen bir karaborsaya yol açtı.
Bir noktada Jean o kadar çaresiz kaldığını, karaborsa ajanlarına 2.000 ila 4.000 Haiti kabağı (14 ila 29 ABD doları arasında) vermeyi düşündüğünü, ancak ücretsiz olması gereken bir kamu hizmeti için ödeme yapmak istemediğini söylüyor. Beklemeyi seçti.
Yalnızca ilk adını kullanmak isteyen Brutus, ülkeyi terk etmenin kendisine hedeflerini gerçekleştirme fırsatı sağlayacağını söylüyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan kuzeni, vize programına başvurmasına yardım etmeyi teklif etmişti. Pasaport başvurusu için ona para bile gönderdi, ancak pasaport ve kimlik kartı başvurularının sayısı ve uzun bekleme süreleri göz önüne alındığında hızlı bir çözüme ihtiyacı vardı.
“Bana yardım edebilecek birine beni tavsiye eden bir arkadaşım var. Toplam 75.000 kabak harcadım [about 542 dollars],” diyor.
Pasaportu karaborsadan almayı başardı, ancak bu maliyetliydi. Brutus, belgeyi işlemek için başlangıçta 40.000 su kabağı (289 dolar) ödediğini söylüyor. Daha sonra vize sürecini başlatmak için pasaportun ilk sayfasına ihtiyacı olduğu için 10.000 su kabağı (72 dolar) daha ödedi. Pasaportun geri kalanının işlenmesinin iki ay süreceği söylendikten sonra, süreci hızlandırmak için 10.000 su kabağı daha ödemeye karar verdi. Geri kalanı ulaşım, konaklama ve yemek için harcadı.
Her şeyin yavaş işlediği bu ülkede belge almak çok zor” dedi.
Ancak hükümet, birikmiş işleri ve hızla büyüyen karaborsayı ele almak için çaba harcıyor. Ulusal Kimlik Ofisi iletişim direktörü Wandy Charles, ABD vize programının başlatılmasından bu yana kimlik kartı değiştirme taleplerinde bir artış kaydettiklerini söyledi.
“Ama kimlik kartlarını almalarına yardımcı olmak için ofislerimizi güçlendirdik” diyor.
Normalde, herhangi bir sorun yoksa, başvuru sahibi gerekli bilgileri sağlarsa kimlik kartının değiştirilmesi yaklaşık sekiz iş günü sürer, diyor. Ancak, kartları basmak için ihtiyaç duydukları elektrik eksikliği gibi nedenlerden dolayı bazı gecikmeler olduğunu kabul ediyor.
Bazen de kartlarını değiştirmek isteyen adaylar, kaybettiklerini bildirmek yerine yeni bir kart başvurusunda bulunarak ya da farklı bir isimle yeni bir kart için kayıt yaptırarak da sistemden kaytarmaya çalışmaktadırlar. Bütün bunlar, diyor Charles, süreci yavaşlatıyor.
Şu ana kadar nüfus dairesi toplamda 4 milyon kimlik kartı teslim etti diyor. Haiti İstatistik ve Bilgisayar Bilimleri Enstitüsü’nün 2021 tahminlerine göre, bu, Haiti’de kimlik kartı almaya hak kazananların (18 yaş üstü) yalnızca yaklaşık %54’üdür.
Charles, sistemi iyileştirmek ve reşit olan herkesin bir kimlik kartına sahip olmasını sağlamak için çalıştıklarını söylüyor. “WhatsApp’a numaralar koyduk,” diyor, “insanlar kayıp beyanlarını gönderebilsinler. [to] Polis daha kolay bir şekilde.”
Mart ayında hükümet, resmi belgelere başvurma sürecini hızlandırmak için çevrimiçi bir kimlik belgesi talep platformu olan Delidoc’u kurdu.
Korkmak veya tanınmak için ilk adını kullanmayı tercih eden Aline, karaborsayla mücadelede büyük bir adım olduğunu söylediği Delidoc platformunu kullandı. Nisan ayında bir biyometri randevusu aldı ve kendisine pasaportunun Haziran ayında hazır olacağı söylendi. Biyometri randevusuna gitmesine rağmen pasaporta daha hızlı ihtiyacı vardı.
“Birisi beni 15 gün içinde alabilmem için başka birine yönlendirdi, ben de bunun için 10.000 su kabağı ödedim” diyor.
Kadınların ve kız çocuklarının eşitliğini ve korunmasını destekleyen 30’dan fazla kuruluştan oluşan bir ağ olan Rezo Fanm Kapab Dayiti (Refkad), kimlik kartlarını ve diğer önemli belgeleri kaybedenlere bu bilgileri Facebook grupları aracılığıyla paylaşarak yardım etmeye çalışıyor. Kuruluş 2011’den beri var olmasına rağmen, bu bilgileri kendi platformunda paylaşmaya bir yılı aşkın bir süre önce başladı. Örgütün ağ koordinatörü Nadine Anilus, kaybolan belgeleri, özellikle de kimlik kartlarını kurtarmak için polis karakolları ve toplu taşıma sürücüleriyle işbirliği yaptıklarını söylüyor.
“Yaklaşık bir yıldır bizden yardım istemeye gelen münferit vakalarla uğraşıyoruz, ancak bir süredir kimlik belgelerini, banka kartlarını veya diğerlerini kaybeden insanların sayısı arttı ve bu insanlara yardım edilmesi gerektiğini gördük. Bu şekilde zamandan ve paradan tasarruf edecekler,” diyor Anilus.
Grup şimdiye kadar 700’den fazla kişinin kayıp kimlik kartlarını ve diğer önemli belgelerini kurtarmasına yardımcı oldu. Port-au-Prince’li 24 yaşındaki büro sekreteri Mireille Luxama, Refkad’ın Facebook sayfasından kimlik kartlarını kurtaranlar arasında yer alıyor. Bir arkadaşı onu sayfaya yönlendirdi.
20 yaşındaki Wood-Anne, tanınma korkusuyla kendi adını kullanmak isteyen bir öğrenci, yer değiştirmek için ABD programından yararlanmak istiyor. Daha huzurlu bir ortamda okumak istiyor.
“Yaşamak için zor bir yer haline gelen Haiti’de kol gezen sosyal sorunlardan ve siyasetten kaçmak istiyorum” diyor.
13 yaşından beri teyzesinin yanında yaşayan Wood-Anne, ABD’de geçici koruma statüsüyle yaşayan annesine de daha yakın olmak istiyor. Ancak pasaportu yok ve kimlik kartını kaybettiği için pasaport başvurusu yapamıyor. Üç aydan fazla bir süredir yenisini bekliyor.
“Kartın bir ay içinde hazır olacağı söylendi ama ne yazık ki henüz hazır değilim. [gotten] henüz, ”diyor. “Bekliyorum.”
Kaynak : https://globalpressjournal.com/americas/haiti/haiti-losing-id-beginning-bureaucratic-nightmare/